Vanwege het coronavirus werken onze medewerkers thuis.

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Atoomstroom In België moeten eind deze maand de eerste twee kerncentrales worden losgekoppeld. Is dat verstandig nu stroomtekort dreigt? De kritiek en twijfel groeien.

Terwijl Frankrijk en Nederland de levensduur van hun kerncentrales verlengen en overwegen nieuwe te bouwen, Duitsland op het nippertje is teruggekomen van zijn besluit de laatste twee kernreactoren te sluiten en zelfs Japan, elf jaar na de kernramp in Fukushima, weer in kernenergie wil investeren, maakt België in de nacht van 23 op 24 september een begin met zijn veelbesproken ‘kernuitstap’.

Dan wordt Doel 3 in de Antwerpse haven als eerste van zeven kernreactoren van het elektriciteitsnetwerk losgekoppeld. In februari volgt Tihange 2, gelegen tussen Namen en Luik. Beide reactoren hebben België dan precies veertig jaar van elektriciteit voorzien.

Met de sluiting verdwijnt meer dan 2.000 megawatt elektriciteit van het net, zo’n 16 procent van het totale verbruik in België. Groene energie en kolen- en gascentrales moeten dit verlies opvangen.

Of dat zal lukken, is de vraag, zegt Vincent Van der Heyden, ingenieur bij de kerncentrale in Doel. Hij denkt terug aan de zomer van 2018, toen reactor Doel 4 door een technisch probleem stil kwam te liggen. „We hadden daardoor in de herfst nog maar weinig marge en waren al bezig met afschakelplannen. Minder bewoonde gebieden dreigden het zonder elektriciteit te moeten stellen. Gelukkig was de winter daarna zeer zacht. Maar als de komende winter streng wordt, is er een risico in België. In het ergste geval gaat dan het licht uit.”

Van der Heyden vroeg eind augustus met een aantal collega’s in een open brief aan de regering van premier Alexander De Croo met klem de geplande sluiting van de twee reactoren op te schorten. „Het is oorlog en de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen heeft alle Europeanen meegesleurd”, schreven ze. „Geef ons een kans om ons werk te doen en zo mee België door de koude winters te helpen. […] Uitzonderlijke omstandigheden vragen om uitzonderlijke maatregelen.”

De Luikse energiespecialist Damien Ernst is dat met Van der Heyden eens. „Europa komt gas tekort, en bij elke sluiting van een kernreactor loopt dat tekort op, aangezien er dan meer gas nodig is om elektriciteit mee op te wekken. Nu reactoren sluiten is slecht nieuws.”

Volgens Ernst gaat de energiecrisis nog heel lang duren en bestaat de kans op sociale onrust. „Uiteindelijk zullen ze de reactoren daardoor wel langer open móéten houden.”

Ronnie Belmans, energiespecialist en emeritus hoogleraar aan de KU Leuven, erkent dat de gasprijs mensen in problemen kan brengen, maar hij is niet bang dat Belgen in de kou komen te staan. „Deze sluiting is voorzien. Er komt voldoende gas naar België en we hebben de capaciteit om gas om te zetten in elektriciteit.”

Zelfs energieminister Tinne Van der Straeten (Groen) lijkt van mening te veranderen

De wet op de kernuitstap dateert uit 2003, toen de paars-groene regering van premier Guy Verhofstadt besloot dat alle kernreactoren in België na veertig jaar dienst gesloten moesten worden en er geen nieuwe centrales mochten komen. De groene partijen vreesden voor aanslagen op kerncentrales, kernrampen en nog meer radioactief afval. Bovendien was de verwachting dat hernieuwbare energie rond 2025 kerncentrales overbodig zou maken. Maar de opmars van windmolens en zonnepanelen verliep minder voortvarend dan gedacht. Nog steeds komt meer dan de helft van de Belgische elektriciteit uit kernenergie. Het aandeel groene stroom was vorig jaar slechts 17 procent.

Toen de energiecrisis dit voorjaar steeds ernstiger vormen aannam, besloot de regering-De Croo de twee jongste reactoren – Doel 4 en Tihange 3, gebouwd in 1985 – tien jaar langer open te houden. In de wet op de kernuitstap staat dat tot ‘levensduurverlenging’ van kernreactoren kan worden besloten als de leveringszekerheid van stroom in België in het geding komt.

Van der Heyden en zijn collega’s beroepen zich op diezelfde clausule in de wet om ook voor Doel 3 en Tihange 2 een uitzondering te vragen. Hun noodkreet lijkt echter te laat te komen, in elk geval voor deze winter, want de nucleaire brandstof is bijna op. „We mikken op de winter van volgend jaar”, zegt hij. „En dan nog drie jaar uitbaten. Zo kopen we tijd voor de hernieuwbare sector.”

Inmiddels lijkt zelfs energieminister Tinne Van der Straeten (Groen) van mening te veranderen. In weekblad Knack verwees ze voor de sluiting van Doel 3 en Tihange 2 onder meer naar de nucleaire waakhond FANC, die eerst het sein veilig zou moeten geven. Maar volgens het FANC ligt het initiatief bij de regering. Een doorstart kan „snel gaan als het dringend is. Dan zetten we daar alle middelen op”, aldus een woordvoerder.

Veiligheid is een gevoelig thema. Doel 3 en Tihange 2 staan te boek als ‘scheurtjesreactoren’. Bij een meting in 2012 met nieuwe apparatuur werden waterstofvlokken in de stalen reactorkuipen gevonden, ontstaan bij de fabricage ervan. Maar volgens Matthias Meersschaert van belangenbehartiger Nucleair Forum is de term ‘scheurtjes’ „in de populaire media” een eigen leven gaan leiden en door de politiek overgenomen. Uit tests door „onafhankelijk experts” zou volgens Meersschaert blijken dat de reactoren „met wat aanpassingen” veel langer open kunnen blijven. „In de VS staan er die tot 80 jaar blijven draaien.”

Eric Van Walle, afzwaaiend directeur-generaal van nucleair onderzoekscentrum SCK CEN, wil zo ver niet gaan. De beide reactoren kunnen volgens hem nog zo’n zes tot tien jaar draaien. „We hebben aan de hand van gecertificeerde metingen en normen bij Doel 3 en Tihange 2 kunnen vaststellen dat die zogenaamde scheurtjesreactoren qua integriteit nog zeer, zeer goed zijn.”

Het lijkt om geld te gaan. Want wie draait op voor de extra kosten van jarenlange opslag van nog meer nucleair afval? En wat zijn de politieke gevolgen voor een regering die tot voor kort vasthield aan de kernuitstap? België is sowieso niet van plan helemaal met kernenergie te stoppen. Het SCK CEN kreeg in mei 100 miljoen euro van de federale regering om de komende vier jaar onderzoek te doen naar kleine, modulaire kernreactoren van de nieuwste generatie, die niet met water maar met lood worden gekoeld en minder radioactief afval produceren. Er is één probleem: de eerste kan volgens Van Walle op zijn vroegst rond 2040 in gebruik worden genomen.

Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt. U kunt ons ook anoniem een tip geven.